(ALC-k sortutako profilen azalpena)
0103: Nik uste dut agertzen diren perfilak eta usaintzen dana laburpen honetan nahiko erreala dala, guk danok inguruen dekoguzen iritziek nahiko barnebiltzen deus, ezta? Nik bai botatzen dodaz gauza batzuk ez dakit faltan edo bai gauza batzuk extrañatzen deustie eta beste gauza batzuk faltan. Bat nik uste dut oraintxe momentuan esan dozula. Igertzen da gazte eta batez be migranteak, ez daudenak oso binkuleta lurrari, jente que acaba de llegar.... Ez dakit, iritzi hori jakitea… ezjakintasun hori zergaitik dan txarra edo zergaitik dan ona. Igual badau perfil bat esaten dabena “no tengo información”, baina ez dakit.
ALC: Honetaz adibidez, bi hauek egon dira elkarrizketa batutzutan eta adibidez, nik irakurri nuen elkarrizketa bat, kolgata dagoena erreminta digitalean, eta da batzuen ustez turismo gitxi zegoela. Eskasa zegoela neguan, eta pertzepzioa zen hori arazo bat zela. Imajinatu kontrastea. Hori be badago.
0103: Eta bueno, beste kontu bat orokorra. Lehenengo eta bigarren arteko perfilak… Nik ulertzen dot, baina lehenengo perfilean ”que se quede como está” ulertu al dot, saiatzen naz pentsatzen jente bat ekologismotik gehiago datorrela, baina hor desarrollo modelo bat behar dugula eskualdean ez jartzea… se me hace difícil perfil hori ulertzeko orduan.
ALC: Orduan, zuretzat lehenengo eta bigarren perfila berdina dira?
0103: Igual ez dira berdinak, baina lehenengoa emoten deust apur bat karikaturizatu egin dugula. Lehengoa nik uste dut ez dabela esaten, igual bai momento baten “que lo dejen como está”, baina esaten badiozu desarrollo bat behar duela eskualde hau eta debate bat behar dugula, non inbertitu behar dira diru publikoak, ze modelo ekonomikoan, etab, nik uste dot que entra a saco. Ez dakit.
0161: Hementxe profilan azaltzen da, lehenengo sektorea izan behar dela garrantzitsuena eta I+D+I. Berak hementxe ikusten dau garapen ekonomikoa, ezta? Lehenengo sektorean eta. Es que nik perfil hau bai ikusten dot.
0103: Nik ulertu dodana da bat “hay que dejar tal y como está”, eta bestea gehiago da “hay que hablar del desarrollo”. Nik uste biak en komun deikela “hay que hablar del desarrollo”. Sin más, niri hori emoten deust. Eta gero, amaitzeko, eredu turistikoa ere bai dago sartunda, baina eredu turistikoa eta industria arteko dikotomia hori nik hori bai igertzen dot beti diskusio guztietan. Konbertsazio guztietan beti urtetan da edo biak behar direla, edo tal, edo hobeto dala bat edo arriskutsua dela turismoa. Igual orain dela hamar urte ez zan egon gaur egun dauzen turismoaren inguruko iritzi korronte hori. Igual badago sartunde profiletan, baina sin más, matiz bat. Turismo ereduaz berba egin bihar dela argi dago, eta turismoak sortzen dabezen kalteak ere, nik uste dot perfil batzutan oso hedatuta dagoela. Berba egin behar da “de qué modelo queremos”.
0640: Nik berak esan dabena, lehenengo profila, nik pertsonalki, bai ezagutzen dot. Igual jende gazteen artean eta nire lagunen artean bai ezagutzen dodala, jendie dagoela horren kontra, anpliazioana, eta bebai ez dabela ikusten ezer behar denik. Nik hori ezagutu dot. Ba igual pentsetan dabelako bere personan eta zelan dauden eta diote “ba ni izango naiz irakasle eta biziko naz amuman etxean, orduan ez dot behar ezer kanbiatzea eta holan ondo bizi naz”. Orduan nik, lehenengo bi profilen separazio hori bai, bai ikusten dodala existiduten dala. Nire esperientziatik.
0103: Nik be ondo ikusten dot separazinoa, baina lehenengo horretan…
ALC: Gu zalantzan geuden, lehenengo saioan profil bakarra bezala planteatu zen eta banatzea proposatu zuten.
ALC: Bai, horregaitik ekarri dugu gaur mahaira.
0161: Nik ikusten dudana eta pentsatzen dot, nik hemen markatu duzuen bi profil tartea, askotan ikusten da, baina bildurra dagoela, bildurra. Ze bueno, edo nik behintzat, hitz egin dudan jenteagaz, esaten dabe “bai, igual museoa ondo, baina txarrena ze izango da? Ze prezioak egongo dira?” Ostalaritzan eta etxebizitzan bereziki. Hori nik entzun dot, gazteei. Gero bai, igual ekarriko du gure eskualdeko industriari edo ekonomiari onurak, baina zelan? Ze etxebizitzak erosiko doguz? Hori alde batetik, ze klaro, esaten dabenean “eta igual gero dana egongo da beteta eta turismoa apur bet masifikatuta”, gero esaten diozunean edo erantzuten duzunean, “eta zu ez zoaz turismoa egiten beteta dagoen lekura?” Eta geratzen dira apur bet… Baina nik gaztien artian topa dodan zalantza edo arazo handiena da etxebizitzarena.
ALC: Eta beldur sozial hori perfil guztietan aurkitzen da?
0161: Ez, gazteetan bereziki. Argi dago eurek izango direla etxebizitza beharko dutenak. Eta nagusien artean bai azaldu da perfil askotan informazio falta. Bueno, jendea dau oso haserre horregaz, informazio falta. Ematen du ba bueno, ez dabela ematen informaziorik ez emateko datu txarrak edo gauza txarrak.
ALC: Eta profil horietaz haratago, gainontzekoak zelan ikusten dituzu?
0161: Ba igual bai, igual badagoela jendea hasiera batean esaten duena ezetz. Nik uste dot lehenengo porfila dala tipikoa ezetz esaten duena eta bestea apur bat malguagoa edo. Ikusten duena zeozer egin behar dala, eta hori argi dago. Igual nagusien artean be bai, bueno, hor bakoitzak… Nire jendea bai, etxekoek eta nire arteko lagunak, diote behar dala ere beste gauza bat. “No se pueden poner todos los huevos en la misma cesta”.
0103: Hori nik be entzun dot, “a donde vamos poniendo todos los huevos en la misma cesta”.
ALC: Aurreko saioan aipatu zuten, “apostar todo al rojo”.
0103: Niretzako eta “sin ánimo de polemizar, baina el rojo hace quince años no era lo mismo que es ahora”. Gaur egun dago Donosti tasa turistikoa jartzen eta orain dela hamabost urte ez… Orain enkrucijada batean dago mundu guztia, uste dot. Eta 0161 esan duena, gu ez goaz lekuetara? Klaro goazela, baina eurek utzi egin deuskue, eurek babestu behar dabe. Guk ez dogu nahi Kantabrian dekoguna, Kantabriara bagoazen be. Gu goaz hara eta esaten dogu “menos mal babestu dugula gure lurraldea”. Nik uste dut badagoela hori, elementu bat oso transbertsala dena, turismoa. Eta egia da bost urtetan leku guztietan sutsuak sortu direla, ezta? Eta problemak. Hemen daukagu bat…
ALC: Aurrekari moduan aipatzen da askotan San Juan.
0103: Bai, Gaztelugatxe esperimentu moduan. Eta ekar dauz onurak, duda barik, baina ekarri dauz be problemak. Orduan, azkenean, industria, lo de los huevos… askotan entzun izan dot. Daukagun errenta per capita Euskal Herrian da porque nuestro modelo económico ha sido industrial, no turístico. Orduan, vamos a seguir intentándolo.
ALC: Besteak zer uste duzue?
0056: Ba nik hamen, apur bat karikaturizatuta ikusten dot dana.
ALC: Sinplifikazio bat da.
0056: Beharbada dirudi telebisinoko elkarrizketa baten antzera, ona ta gaiztoa, erdikoa, bestea no sabe no contesta, eta bueno, apur bat holan ipinita dau. Ez dakit berbetan egiteko izango da eta gure usteak emoteko, ezta? Ikusten dotena asko ba, turismoagaz identifikatzen da eta ez museoagaz. Ekonomi gorakada edo ekonomiaren inpultsoa be turismotik aipatzen da, eta gitxiago industriarena. Eta nik hemen faltan botatzen dodaz sustraiak. Urdaibai bada Biosferaren Erreserba, zeozergaitik da. Bere izendapena lortu ebanean, ezaugarri batzuk izan zituen: paisajistikoak, naturalak, ezaugarri sozialak be bai, etxegintzan, herri bizitzan, ekonomian, itsasoan, lurran, bere aldaeretan, nekazaritza, abeltzaintza, basogintza, industria… Muruetan adibidea dugu. Muruetak euki ditu Urdaibaiko lehenengoetariko industri bat, tximini handiena, eta geroagokoa ere bai astilleroa. Horrek elementu guztiakaz, halan da guzti be, Biosfera Erreserba izan da, izendapenera heldu da. Orduan, Biosfera Erreserba baten helburuak bi dira. Nik baino hobeto dakie jentea dago. Baina dira, laburrean esanda, babesa, batez be paisaia eta ingurune naturalaren babesa, horren balioen kontzientziazioa lortzea, eta garapena, garapen ekonomiko soziala. Eta garapen ekonomiko soziala zelan bideratu, hori da gelditu egin dana. Lehen industria egon zan hemen, lehen esan dogun moduan, baina orain ez dago eta jendeak alde egiten dau. Industriaz egon zan garapena, hamalau paga, oporrak… Beste jarduera batek, turismoak, hori horrela bermatuko luke? Industria bat ez edukitzeak, zer suposatzen du? Alde egin behar dogule beste herri batzuetara? Nahiz eta hurrekoak izan, geure inguruan ez daukagulako? Orduan garapen ekonomikoaren gaia dago pendiente. Pendiente dago, nire ustez, hasikeratik izendapen horregaz, legegaz eta plan errektorragaz, babesean indar handiz sartu zan, kontzientziazio lanetan bebai, eta sugerentzia moduan zan industriaren eraberritzea, beste industria batzuk birmoldatu ziren moduen. Etxebarria parkean bost tximini egon eta gaur egun industria barik, parke bat, tximiniagaz dau. Baina horrek errekonberzino bat euki dau beste leku batean, enpresa industri moduan edo industriara zuzenduriko zerbitzu moduan ez da desagertu. Eta hemen hori zelan egin? Modu tradizionalean barik, modu berezian egin behar da. Hemen joan behar dau ingurumenarekin lotuta, leku guztietan lez, baina inon baino gehiago. Ingurumenarekin lotuta joatean, joan gera jasangarritasuna edo sostenibilidad gaietara. Zelan lortu industria sostenible bat dirurik ez bada ematen horretarako? Proiektu honetarako diru pilo bat emoten dabiz. Baina ez da egon orain arte industria eraberritzeko modu honetan, modu sosteniblean, eraberritzeko dirurik. Orduan, zer bilatu behar dogu? Biosferaren erreserba lortzeko izan ziren ezaugarrien potentziazinoa. Ezaugarriak dire batetik ingurune naturala, eta honegaz lotuta doan guztia, baina beste alde batetik garapen ekonomiko soziala. Eta garapen ekonomiko soziala joan behar du sustraietatik datorren ezaugarrietatik.
ALC: Diskurtso hori ez duzu ikusten hemen? Bigarren profilan.
0056: Punto solteak.
ALC: Berak esaten duena da “Estoy en contra de la ampliación pero quiero hablar del desarrollo de la comarca. No se apuesta por líneas de desarrollo de la comarca. Urdaibai se nos ha quedado estancada en el proceso de declive económico. Necesitamos un plan estratégico. Necesitamos nuevas industrias, formación e investigación”.
0056: Bai, dianostikatzen dau, baina ez doa urrunago.
ALC: Zer falta da?
0056: Falta da, zelan garatu hori? Zer garatu behar da ekonomiaren bultzadarako? Zeri indarra emon behar jako? Urdaibai ezaugarritu daben sektoriei: Itsasoa, lurra eta industria. Orduan diozu, itsasoa bai, baina zelan? Modu sostenibletan. Lurrien be bardin, baserrigintzan, baserri lanetan. Industrian bardin. Ez dogu planteatuko Astillerua, tradizionala ohikoa, bigarren industria iraultzaren ezaugarrietako Astilleroa berton. Baina zergaitik ez itsasontzigintza sostenigarri bat? Urdaibai izan daitela eredu, ez bakarrik paisaje postalagaitik, eredu izan daitela bere sustraiak mantenituz eta bere nortasuna indartuz, ekonomia eredu propio bat sortzen dauelako. Ekonomia eredu propio horretan, gainera, ezaugarri sozialak eta kulturalak ere mantentzen dabezanak.
ALC: Kultura baino nortasuna aipatzen da profiletan, baina igual ez dago ondo islatuta. Asko aipatzen da, adibidez, turismoarekin lotuta, jende askok aipatzen du turistak badatozela baina ez dakitela non dauden. Horrelako gauzak nortasunarekin lotuta aipatzen dira normalean.
ALC: Esaten da, necesitamos más inversión en plan estratégico y no de cualquier manera.
0056: Baina ez dau lotuta sustraiekaz.
ALC: Bai hori da.
0056: Izan liteke kanpotik inbertsio bat, Guggenheim, elementu exogeno bat potentziatzen dugu eta bueno, berak dakarren modifikazio eta aldaketa guztiekaz. Bueno ba, San Gimignano, Pisa ondoan dagoen herri bat, hamabi mila biztanle zituena. Hor hartu eban izendapena, kasko historiko eta herri tradizional moduan, Unescoren patrimonio historikoa o de la humanidad. Gaur egun bazoaz hara eta aurkitzen dituzu eraikinak, baina ez daukate lehengo funtzioa, bisitarientzako lekuak dira. Orain bizi dira sei edo zazpi mila, eta erdiak ez dira bertakoak. Eta bertakoak direnak, tenporadako turismoan eta enplegu prekarioa barik, beraien bizitzarako beste leku batzuetara jo behar dabe. Behar, ekonomikoki, konsolidaduago baten bila joateko. San Gimignano gaur egun, leku postal moduko bat da, turistei zuzenduta, bere asteburua konpontzeko, soluzionatzeko, argazki ataratzeko, oroigarri bat hartuteko eta ni han egon nintzen esateko. Baina bere nortasuna galdu egin dau. Eta kulturala diogunean, linguistikoa eta euskerea da. San Gimignano ez dakit hizkuntzarik euki zuen, baina gaur egun hara joanez gero, San Gimignaneko hizkuntzarik ez litzateke entzungo. Han dagoen jendearen egunerokotasunean, udan behintzat, italianoak badaude eta hortik italieraz egiten da, frantziarrak, ingelesez, euskaraz… baina bertakotasunik ez. Nortasun guztia galdu da, eta hori da elementu exogeno bat ipini delako ekonomia horren indarrean, eta jarduera ekonomiko horien bultzadarako. Beste era bat bilatu behar da, bertoko sustraiak. Eta horretarako egin behar dira, honetarako edo beste proiektu baterako, disponidu ahal diren diruak horretara sartu. Eredua izan daitela ez bakarrik paisajea eta hegaztien argazki bat ateratzeko, joateko astilleroetarata ikusteko zelan dagoen itsasontzigintza sostenible bat Urdaibaien, zelan dagoen nekazaritza sostenible eta ekonomikoki indartsu bat Urdaibaien, basogintzan, industrian, arrainetan... Eta hori izango zan biosferaren erreserba emon eutsien ezaugarriak mantentzea denporan. Nik hori ez dot ikusten hemen.
ALC: Eskerrik asko, oso ondo. Besteak?
0640: Nik uste dut hortik tiratuta badagoela narratiba bat. Ez dakit bigarrenean ahal dan sartu, baina bai dagoela narratiba bat abandonu sentsazioa dagoela eskualdean, azken urteetan ez delako egon eskualde garapenerako planik, edo ez delako egon inpultsorik eskualde garapenerako.
ALC: Baina transbertsala da, ezta? Perfil guztietan, ezta?
0640: Nik bai ikusi dodala hainbeste jente egiten berba lidergotzari buruz. Faltan zeozer moduen, gobernantza hori zelan ezaugarritu, zer nahi dogun eskualde moduan, hori berba behar dala eta horretarako espazioak falta direla. Nik ikusi dot lan egiten hemen. Ba ikusi dot hori narratiba bastante hedatuta dagoela. Hortaz egin behar dugula berba, zertarako Biosfera Erreserba bat? Zer gauza on dekozen Biosfera Erreserba bat garapenaren auzi horretan? Baina lidergotzana bai ikusi dodala klabe bat aipatzen dena.
0103: Ni zurekin totalmente ados. Justu oranitxe egon naz esateko hori. Nik uste dot, dekogun problema bat, edo dekozuen problema bat da, azkenien ekintza baten inguruen entzute prozesua egiten gauzela, ez plan estrategiko baten inguruan. Hau da, nik uste dot aldrebes goazela totalmente. Ni nire bizitzan normalean parte hartu dotezen espazio eta ambito ezberdinetan, egiten da entzute prozesu bat, egiten da plan estrategiko bat amankomunean, eta gero egiten da ekintza plan bat. Eta ekintza plan hori izengo zan plan estrategikoan ze gabezi dekoguz, ze behar dogun… eta gero ze ekintza. Ekintzak ba industria ez dakit zer, bestea… turismoa ere agertuko zan. Koherentzi bat eukiko eban, justo aldrebes joaten gara. Ekintza bat dau, ganera oso potentea izango dala, asko kondizionatuko dauala, diru publikoa pilo bat inbertitu behar dala, eta hortik gorantza egiten dozue zuek entzute prozesua. Orduan, apurtxu bat nik horregaitik esaten naben, ni behintzet mobiduten nazen entornoetan, 0640 joan dan bidetik doa. Eskualde honek biher dabena da denen potentzialidade guztiak batera ipintzea, kolore politiko eta kreentzien aparte batera jarduteko borondate bat, potentzialidade guztiak mahai gainean ipini, arazoaz berba egin… Ze arazo larria dekogu eskualdean. Es que ez dau sektore bat ondo. Nik uste dut hori dela, politxe izango zela eskualde guztia sartzea trankilidadigaz diagnostikora, plan estrategikora, ekintza planara, etab.
ALC: Eta agertzen da hori askotan, baina gero ez da aipatzen hainbeste martxan dagoen plan estrategikoa.
0103: Nik esaten naben gehiago, igual idilikoa da, baina plan estrategiko konpartitu bat.
ALC: Hori da.
0103: Por encima de colores políticos, algo compartido. Eta ez dago, eskualde honetan ez dago norabide amankomun bat. Igual beste leku batzutan batzuk pentsetan dabe eta beste batzuk be, baina arazoagaz igual batera bat egin dabe eta erremonte batera egingo dabe. Nik uste dot eskualde honek biharko ebala, eta nik uste dot hau dala honen adibide argia, aldrebes egin dala. Eskualde honetan urgentziaz, txarto gagoz, como Karrantza eta beste batzuk, eta “pum”, ateratzen da ekintza bat, plan bategaz bai… Pero el que se lleva la palma da hau. Eta dudak dekoguz si es compartido eta egiten dogu entzute prozesu bat. Igual hobeto da hainbeste angustia barik eta hainbeste eztabaida barik sobre Guggenheim si o no. Vamos a olvidarnos de esto y empezar desde arriba. Zer behar dugu? ¿Qué huevos tenemos? ¿En qué cestas hay que poner? Ez dakit.
0161: Nik dakidanez badago plan estrategiko bat, eta udal guztixen artien dauz landuten. Eta ikutzen deuz sektore guztiak, danak. Hori alde batetik, eta gero, bebai eskualde mailan, egon da lantzen beste proiektu bat industria bultzatzeko, U-Bai deritzona, lehenengo sektoreagaz lotuta, eta hori be bai dau garatzen. Igual ez da informazioa zabaltzen behar dan moduan, hori bai, baina badago.
0129: Nik ikusten dut, zurekin lotute, momentu honetan gauzela, bueno, ezjakintasun puntu baten. Dena nahasten da Guggenheimnegaz. Egiten dana egiten dala, ona, txarra, politxe, motza, zerbait aldatu, arbol batzuk ipini edo edozein gauza, Guggenheimentzako eitxen edo bidi emoten dauela nahastu egiten dogula. Horregaz lotuta, plan estrategikoa. Momentu honetan instituzioen partetik, eta horrek 0161 esan duenarekin lotuko dotez apurtxu bet, pertzepzio bat dago eskualdean proiektuak falta direla eta eskualde honetan ez dagoela instituzioen partetik lidergotza bat, ezta? Bueno uste dot hori errezena dala, kanpokoari errebotea norberak berton dekozen aukeretan parte hartzea egin beharrean. Ze kanpokoari bota ezkero proposatuko gendun zer nahi dugun eskualdean, ezta? Eta hor proposamenak badire garapen ekonomiko egokia, jasangarritasuna, ekologikoa… baina proiektu zehatzetan eta praktikara bideratuta, zenbat proiektu entzun doguz? Hau hemen, hau han eta hau ez dakit non? Holako gitxi. Holako zeozer beste erakunde batzuetatik datorrenean, igual badekogu mesfidantza hori edo ez dogu ikusten argi, nahiz eta igual beste leku batetik etorriko bazan hori ondo ikusi. Hor eskualdean badaukaguz adibide batzuk be bai, garapen edo turismo jasangarritasunean oinarrituta egon direnak, Urdaibai Bird Center, inork zalantzan ez duena jartzen. Nondik sortu zan? Zelan sortu zan? Zetarako sortu zan, ezta? Eta beste gauza ere ea nondik datozen.
Hori alde batetik. Gero planen ganean, instituzioek eurek eskualdeko udal danakaz Guggenheimentik aparte, plan bat daukate “Herri txiki, aukera handi” deitzen dana. Aldundiak sustatu du udalakaz gure zerbitzuak hobetuteko: mugikortasuna, etxebizitza, jasangarritasuna… hainbat arlo ikutzen dutena. Eta ez Aldundiak proposatu duena bakarrik, udaletatik sortu direnak ere.
Eta horregaz lotuta, ez dagoen gauza bat ondino, handixeagoa izan leikena, plan estrategikoa da. Hor dauz Udalak, Eusko Jaurlaritza, Bizkaiko Foru Aldundia, eragileak be bai, eta parte hartu gura izan daben herritarrak be bai, bertan dauz errepresenteta. Ez daukana berez zerikusirik Guggenheimnagaz. Hor urteten bada Guggenheim, planan barruan aurreikusiko da beste proiektu batzuen moduan, eta ez badan urtetan ba ez da egongo plan horren barruan. Hori da, behintzat, bidea. Hor bere prozesua daroa plan horrek, nik uste hasikeran esan dotenagaz lotuta be bai, egon dala hor… dena nahasten dogula momentu honetan, konfusio puntu baten gauzela. Igual sobresaturazioa ere bai, desinformazio partetik edo informazio falta dan partetik, eta gero manipulazio aldetik ere bai. Dana dabiltzela nahastetan, ez dekogula klaru herritarrak zer den garapen ekonomikoko plana, zer den “Herri txiki, aukera handi”, zer den entzute aktiboko prozesu hau, eta orduan ezjakintasun ganean, “reacio”- ak garela.
Orduan kosta egiten jakula ikustea edozein gauza. Hori ez dakit ze perfiletan sartu ahal izango zen. Hor adibidez dago bigarren perfila, esaten dauela garapen ekonomikoa behar dela eskualdean, I+D+I eta horrelako gauzek garapen ekonomikoko plan baten barruan. Baina proiektu zehatzak falte doguz beti. Azkenean, hor desarrollo ekonomikoko plan horretan hamazazpi proiektu aurreikusten dire, horrek zehatzak dira. Ikusiko dugu gero zer pertzepzio hartzen den.
Gero ere bai, orokortuta dagoen gauze bat, ze azkenean irakurtzen duzu hainbeste gauza, biosfera erreserba zer dan be klaru ez dabela herritar askon partetik. 0056 esan dau biosfera erreserben helburua zeintzuk diren, zer gauze euki doguzen, zer gauze ez daukaguzan gaur egun… Baina horregaz lotuta, beste galdera bat egin beharko da eta hausnartu beharko da: Prest gaude 1989an erreserba bihurtu ginenean egon ziren industriak berriro eskualdera ekartzen? Edo beste era bateko zerbait gura dugu? Ze 1989an egon zen errealitatea eta gaur egun daukagun errealidadea diferentie da. Mahai gainean jarri beharko zan gaur egun hori gura dogun eskualdearentzat, nahiz eta erreserba batek hori onartu izana. Apurtxu bet hori, badekoguzela hainbat plan, igual informazio falta dagoela plan horren gainean, eta momentu honetan hain zabalduta dagoen Guggenheim bai edo Guggenheim ez, dikotomia horretan, herritarrek gehienak ikusten dabela dana apurtxu bet bildurregaz nahiago dute ezebez egin.
0056: Horrek enpresak, hemengo historia eta garapen ekonomikoa ekarri eben enpresak, adibide horiek, ulertu behar doguz euren sasoian eta euren kontestuan. Horrek enpresak garrantzi haundia euki eben. Bilbo baltza ez bazan egon, gaur egungo Bilbo ez zan holakoa izango. Indar ekonomiko bat sortu zan, eta horrek bilakaera bat erraztu dau. Zamoran, esate baterako, ez dago enpresarik eta ez zan egon, eta gaur egun Zamorako jenteak alde egin behar izan eban. Batzuk Gernikara etorri ziren. Horrek enpresak, gaur egun, horren enpresen eredua biosfera erreserba baterakoa ez da. Hori sortu, bultzatu eta sustatu ekonomikoki egin behar da. Erreserba bat izendatzen dugunean, ba guk lege bat aprobatzen dugun moduan, lege bat aprobatu dogunean beteteko da. Erreserbaren izendapenagaz lege bat dator, Urdaibaiko legea, baina zer ipintzen dogu garapenerako? Gauza gitxi. Horrek enpresak, lehenengo erara ekartea atzera pausu bat da, eta denboran atzera egitea. Horren enpresen jarraipenak edo ordezkoak sortu behar dire, baina biosfera erreserba inguru baten ezaugarrietara egokituta, eraberrituta. Astillero zaharrak, digitalizazioa eta informatizazio barik, gaur egun ezin izango eben lanik egin. Eraberritu egin ziren eta konpetiduten dabilz merkatuan. Eraberritzea ez da bakarrik modu produktibistan, hemen izan behar du modu sosteniblean. Eta gainera eredu izan erreserbak ez diren lekuetan be ekonomia hori ahal dela erakusteko. Ez bakarrik paisaia baten postala.
0129: Ez, ez, noski, horrek egokituta.
0103: Baina nik uste dot badagoela kontsensu politiko bat gaur egun industria behar dogula eskualde honetan eta industria hori izango dala 2.0.
ALC: Hori ikusten da perfil guztietan.
0013: Ez dago dudarik industria bat ahal dala egin Urdaibaien eta martxan ipini. Ni Maierren hogeita hamasei urtetan egon naz. Maierrek egiten dauzen produktu batzukaz arriskutsuak dira, dinamitagaz egiten dau lan, baina deko beran depuradora. Harek ura hartzen dau errekatik, trateten dau depuradorak eta garbituta botatzen dau. Ez deko problema txikienarik ere ez, Gobierno Vascogaz dana perfekto. Osea que ahal da topatu industria. Pena bada, proiektutik ikusten dotena, orain dala bost edo sei urte ataratzen dogu eta informazioa datorrela como con cuenta gotas, asko periodikoetatik ere bai, leiduten dogun…Aste hontan entere dogu, beste alternatiba bat hortik, trenbide albotik bidegorri barik, igual hemetik joango dala.
0129: Barkatu 0013, baina hori albistea ez da zuzena.
0013: Edonork ahal dau idatzi eta botatzen dau, “se quita esto, se pone lo otro…” eta holan goaz. Lehendakariari, Iñigo Urkulluri, entzun egin genion:”Si no existe el proyecto, yo no sé nada”. Berak esan eban. Ordun, badago tirabirak. Pena bat da, eta danok ikusi dotaz nahiko sintonian gabizela. Gero punto bat esan da, etorkinak eta gazteak. Benetan oso pozik nago eta harrituta nago, ze entre comillas, bost gazte edo hogeita hamar urte beherako bost gazte ikusten dut. Eta pozten naz pilo bat. Hemen kontuan euki behar dogu, hemen dagoela plataforma batzuk eta jende bat atzetik, ezetz hartzeko prozesu honi esaten, bai Muruetan eta Busturialdean ere esaten, “ez hartu parte, ez hartu parte”. Hemen gaudenok eta parte hartzen dogunok eta, hori kontuan euki, jende pilo bat dagoela “boikot, boikot, no participar, no participar”. Euren arrazoiak eukiko dabez. Ni nau beste partien, parte hartutako partean. Ni hemen supergustora nau eta ikusten dot más o menos, gauze bat bestea, nahiko sintonian gaudela. Ni honetaz perfiletaz eta, gustatzen jat hau lana, eta hau banatutea be bai ondo ikusten dot. Baina kontuan euki behar duzue zelan dagoen gentea esaten: “Ez hartu parte”.
ALC: Bai, guretzat normala da. Zuek aipatu dozuen moduen, prozesu hau etorri da etorri den momentuan. Eta orduan guk bagenekien idealki gauzak ez direla horrela egiten, baina bueno, normala da eta erabat errespetagarria da jendea esatea ez duela nahi parte hartu. Ulertzen dugu erabat, eta gu erakundeei hasieratik esan genien prozesu honek irabazi egin behar duela bere sinesgarritasuna. Eta hori zelan irabazten da? Ba lan txukuna egiten. Hau da, jendeak esaten dau bere ritzia eta iritzi literala publikatzen da, egiten dira horrelako topaketa zabalak eta ateratzen da informazioa era batean, ba bueno, eztabaida aberasteko. Eta bueno, gure aldetik gustora gauz, baina ulertzen dugu parte hartu nahi ez duen jendea. Baina bueno, hori gure erronka da eta ikusiko dugu.
0013: Gu plataforma ingurutik ere, ahalegintzen eta saiatzen gara, eta ez zara imajinatzen, jendeak pasa de todo.
ALC: Hori inportantea da. Hemen dago perfil bat guk espero ez genuena, baina indar askogaz aurkitu duguna. Bostgarrena, “mi opinión no va a cambiar las cosas”.
0013: Hori beti. Eta hemen beti urteten dabie gaztiek.
ALC: Eta hemen atzean dagoz alde eta kontra, gure ustez. Hemen dauz kontra eta diote “paso porque estoy en contra”, baina bebai dagoz batzuk alde o depende, baina que pasan. Ez dakit zuek bebai identifikatzen duzuen.
0103: Ni gauza bat egon naz esateko horren inguruan bebai… Apunteta euki dot. Nik uste badagoela jende bat, de hecho talde batzuetaz, ez parte hartzeko, baina parte hartu da. Kontra daudenak, alde daudenak, duda daukienak, eztabaida nahi dugunak eta abar.
0013: Adinen daturik badekozue?
ALC: Bai, badekoguz. Gazte gutxi momentuz.
0013: Hogeita hamar lagun badaude?
ALC: Hogeita hamar bai, baina oso gutxi dira.
ALC: Hogeita hamar bat inguru egongo dira, baina oso ezberdina da nire ustez, batzuk dira hogeita zortzi edo hogeita bederatzi urtekoak emantzipatu nahi direnak, eta beste batzuk oso gazteak gurasoekin bizi direnak. Gazteen artean ere oso desberdina da.
0103: Nik nahi nabena zan balorean ipini hori, hain zuzen ere. Nik uste dut direla pertsona batzuk ikusten dabena aldrebes egin dela eta ekintza konkretu bat planteatzen dela, ekintza horrek dekon inpaktu guztiagaz, eta nik faltan botatzen dot aldrebes egitea ere. Ni gustora nau behar dan lekuetan parte hartzen, eztabaidatzen… Nik uste dut ez naizela kasu aislado bat, edo ez garela. Badago jende bat kontra egon ahal dela parte-hartzeko honetan, gure duda guztiekaz edo ez dakit zer, baina hori altxor bat da gure aldetik. Gure eskualdean badau kapazidadea elkarren artean berba egiteko, adosteko eta eskualde hau dagoen lekutik beste aro batera eroateko. Holako eztabaida, prozesu, entzute bat, zuek bezalako profesionalagaz, denbora tarte jakin baten, baina adostasunak topetan, diagnostikatzen… eta eskualde honek eukitea hamarkada baterako plan bat, beitu ze polita izango zan!
0129: Baina hori martxan dago.
0103: Ni ez dot diskutiduko. Zuek esaten dozue baietz, baina saiatu ulertzen nik esan dotena. Nik uste dot euren aurpegiak ikusi baino ezta, jakiteko hori ez dela egin.
ALC: Gu perzepzio arloan egiten dugu lan, eta egia da pertzepzio narratibetan agertzen dela plan estrategiko bat dagoela eta dirua dagoela horren atzean. Baina baita ere pertzepzio asko daudela plan estrategiko hori ez dela guztiona. Orduan badago eztabaida hori, eta hori matiz inportantea da, ez dela pertzibitzen kasu askotan lan amankomun bezala.
0103: Zuei kontrata zaizuete Guggenheim inguruko entzute prozesu bat egiteko, ez plan estrategiko bat eitzeko. Horrek agerian uzten du arazo bat. Sin más nik uste dot politxe izango zala.
ALC: Beste gauza bat, zure iritzian aipatu duzu, eta oso gauza inportante bat da. Hemen guk aurkitu ditugu elementu amankomunak eta hori oso arraroa da. Eskualdean iritzi oso ezberdinak egon daitezke, baina horren azpian konsensu zabalak daude. Uste dut ez dagoela pertsonarik oraindino kolokan jartzen duela eredua izan behar dela giza garapen iraunkorrarekin lotutako modelo bat. Hori ez dugu aurkitu. Momentu honetan, zu Espainiara baldin bazoaz, Burgosera edo baldin bazoaz Frantziara, eta horrelako entzute prozesu bat egiten baduzu, aurkituko duzu ehuneko hogeita hamarra esaten duela que eso del cambio climático no existe.
ALC: Eta ez dago pertsona bat ere.
0642: Ni ez naiz hemengoa, Enkarterrikoa naiz, baina daramat hamaika urte Gernikan bizitzen. Eta bueno, yo creo que partiendo de que hay un amplio consenso como explicaba ahora Gorka, sobre la conveniencia, la necesidad de un desarrollo sostenible y de preservar los valores de todo tipo que tiene Urdaibai, hay que ver primero que exige eso. No tanto que valores hay que mantener, sino que exigencias en materia de política económica, social, cultural hay que mantener. Porque algunas medidas son contradictorias. No solamente para tener empleo, y un empleo de calidad, también para vivir bien. Yo creo que en relación a esto hay diferencias también en Urdaibai, que hay que tener en cuenta. Es diferente vivir en Murueta que vivir en Gernika. Yo creo que Gernika, que es donde vivo hace años, yo creo que tiene, la parte sobretodo periférica de la zona esa de Gernika, tiene condiciones urbanísticas de limpieza que están por debajo de Bizkaia, incluso de mi comarca. En las zonas donde vive mucha gente en Gernika… yo me temo que en Bermeo pasa algo parecido, yo creo que hay que hacer mejoras desde el punto de vista urbanístico, sanitario y de infraestructura. Yo creo que está relacionado con que ha habido muy poca o escasa inversión pública en las últimas décadas.
Decía que, a parte de esta salvedad de tener en cuenta lo que une a todo el mundo, también lo que es diferente es vivir en un gran pueblo o vivir en otro sitio. También es diferente si tienes el empleo asegurado porque eres funcionario, etc, que si tienes… En Urdaibai yo creo que hay un nivel de formación general muy alto, que ha mejorado con el tiempo, pero no es cierto que eso esté extendido a toda la población. Entonces la preocupación por el empleo y por el salario es diferente entre unos y otros de la población. Yo creo que eso también conviene tenerlo en cuenta para no tener una apreciación diferenciada. Por ejemplo, a mi me llama la atención, sin ánimo de criticarle al primer prefil, cuando en algún momento dice que no hay nada que tocar en Urdaibai. Pues yo creo que, en fin, para el que no tiene empleo o el empleo que tiene es de condición muy escasa desde el punto de vista de salario o condiciones de trabajo, querrá cambiar las cosas. Se trata de plantear qué hay que hacer para tener ese desarrollo sostenible. Por ejemplo, yo creo que el turismo es una maravilla, puede ser una maravilla para el empleo. Quiero decir que efectivamente empleo seguro que se obtiene con el desarrollo del turismo. Pero va a ser de muy mala calidad, a parte del impacto ambiental que va a tener, y va a contribuir a aumentar los problemas de vivienda, que es uno de los problemas que alguna gente detecta con mucha claridad. Entonces yo creo que conviene discutir qué tipo de desarrollo es necesario, que tipo de industrialización o que tipo de empleo es necesario para esto. Yo creo que para ello cabría reflexionar porque la desindustrialización ha sido especialmente muy fuerte en Urdaibai. En otros sitios la industria ha sido renovada, es decir, ha desaparecido la industria que no está al día desde el punto de vista tecnológico, pero ha sido sustituida por otra. Mientras que yo creo que en Urdaibai esa sustitución por una industria ha existido pero en escasa proporción. Y se trataría de utilizar el nivel de formación y las condiciones naturales de para hacer un tipo de industrialización ligada a la naturaleza, las peculiaridades de Urdaibai y también a la formación de la gente. Uno de los elementos de la buena calidad de vida es no tener que ir a trabajar a Bilbao. En parte creciente, es un destino de empleo de mucha gente. No hace falta más que coger un coche a las ocho de la mañana cuando se va hacia Zornotza. Entonces, un desarrollo autocentrado, que no baste con tener empleo si no que sea empleo local. Y a parte de otras muchas cosas, de debates, de planes estratégicos y comunitarios, participación popular, desde luego va a hacer falta recursos públicos. Eso es indudable. Osea que si el sector privado no encuentra una expectativa de déficit importante lo va a dejar,, aunque responda a necesidades sociales del tipo que sea, tanto en materia de cuidados como en otro tipo de materias. Para ello va a haber necesidad de inversión pública. Entonces la cuestión es, para inversión pública es necesario que haya recursos públicos y eso trasciende a Urdaibai, es un problema más general. Pero yo creo que hay que plantearlo abiertamente. No basta con tener buenas ideas, hace falta luego recursos para llevar eso a la práctica. Y yo creo que hoy, desgraciadamente, y esto es mi punto de vista, con los planes fiscales que están en curso, que preveen ya que no va a haber un aumento de los recursos públicos, sino que se van a mantener en un curso, se van a disminuir. Y eso se ha dicho como mérito. Yo creo que va a ser difícil o muy difícil lograr planes estratégicos que no sean simplemente un papel, sino que se lleven a la práctica y contribuyan a resolver los problemas. Ez hemen, eta ez beste lekutan.
0640: Nik uste dagoela adostasun bat, bai gauza gogor horretan edo solido horretan, azpiegituratan, bihar dela inpultsu bat. Baina bai uste dut dagoela bebai, nik entzun dotenaren arabera, beste gauza leunago batzutan garapena behar dela. Bai eta lehenego profilarekin ados nago, ezjakintasun asko dagoela eta momento honetan dana eramaten dala Guggenheimen tema horretara. Eta lehen esan dabena, pentsatu behar da industria modu berriak egiteko, baina ezjakintasuna hor ere badao. Ze nik uste dut debatea izan beharko zela gaur egun zer dago pasetan Urdaibaien. Eta zeozer dago bide horretan, industria berri horren bide horretan, badauz gauzak. Bermeon dago, adibidez, atunen industrian Bermeo Tuna World Capital dela, ekintza bat jasangarritasunaren alde eta industria berritze horren alde egiten dabena. Eta ez da jakiten. Bermion be jendeak ez daki hori existitzen dela. Edo badau U-Bai. Eta Ubai, nik uste dot dala potentzialitate asko dekon ekimen bat, uste dot kontsentsu bat dagoela eta plan estrategikoak ondo dauz eta azpiegiturak behar dira, baina gero iraunkortasun hori edo garapenen iraunkortasun hori bermatzeko behar da gobernantza sistema hori bebai landutie. Hau nire iritzia da, U-Bai deko potentzialitate hori gorpuzteko, eta nik ikusi dodana da, nik lan egiten nengoen heinean, kontsentsu bat be eskualde garapenerako eskualde agentzia bat behar dala. Traktorea ahal dala izen bai gauza gogor gogorretan, baina gobernantza hori garatu ahal dabena. Eta, adibidez, U-Bai ezagutute dodan moduen, proiektuek biher dabe jarraipena. Ez dakit nondik etorri behar dan. Udalak batera etorri behar dira horretan, eskualde garapen horretan, eta traktorea izan ahal da eskualde garapen hori aurrera eroateko.
ALC: Gobernantza kontua bai atera da.
ALC: Eta atera zen Ibarrangelun ere bai.
ALC: Bai, lehen aipatu den moduan, plan estrategiko bat dago, baina ez da interpretatzen esfortzu amankomun bezala. Eta gobernantza sistema berri bat behar dela hori horrela sentitzeko.
0640: Nik uste dot eskualde moduen pentsetan edo pentsetako gaitasuna dekon gorputzen bat behar dala.
0161: Ni bakarrik nahi dot aipatu gauza bat. Nire esperientzia oso luzea da gai honetan eta administrazio arloan, eta sentitzen dot, baina esan duzue akordioa dagoela industria behar dugula. Orain dela hamar, hamabost eta hogei urte, Urdaibaiko etorkizuna lehenengo sektorean bakarrik egon behar dala esaten zen. Hori entzun dot aspaldi. Ez dakit zenbat denpora, noiztik hasi zan eskualde mailan poligono bat sortzeko Muxiken, udal guztien diruagaz, udal guztizen industri kopuruagaz eta gaur arte, pasa dan hilabetera arte, geldirik egon da. Eta orain derrepentean bai, Muxikako poligonoa la pera, eta jente berdina dau. Eta oraintxe danok dagoz industriaren alde zergaitik? Industriaren alde delako Guggenheim kontra egiteko bide bat.
0103: Nik apurtxu bat berba egin dan bidea jarraituta, uste dot be bai super inportantea dela ikusten dogun etorkizun industrial barri horren berrasmatzean, Lanbide Heziketa Zentroak eduki ahal daben papera. Kasu honetan Barrutialden, bai badau bueno, input bat horren inguruen berba egiteko, plantetako, irudikatzeko ze industri berri ahal diren egin. Nik uste dot formakuntza dual horretan enpresakaz, ahalko zela lan politxe egin. Gero be bai, uste dot konsensoa dauela energia berriztagarrien inguruen zentro bat zabaltzeko. Bere momentuan egin zan Astran, ahal da izan beste nonon. Nik uste dot badauzela kontsentsuak, baina bueno ez naz sartuko ni de palo debate partidistetan.
Gero uste dot gai inportantea dala, batzutan eraberritzeko ekonomia, industria potentzietako eta jarduera ekonomikoa indartzeko, kontinentean fijetan gara eta batzutan kontenidoa falta da. Hau da, errepideak beharko doguz, beharko dogu hurbildu Bizkaiko ejeetara, beharko doguz azpiegiturak… baina biharko dogu be bai akonpainamendu bat enpresa berriak sortzeko orduan, biharko dogu estrategia bat sortzailea… Si se me permite, sortu egin behar doguz industria berriak, eta hori berak ekonomia bakarrik ez du egingo. Hori dualidade batetik etorri behar da, dala administrazinoa enpresa munduegaz. Eta horretarako nik uste bai egongo zala be bai ondo agentzia bat eskualde mailan horren lidergoa eroango ebana eta eroango ebana igual U-Baiko esperientzia beste nibel batera. Insisto, nik uste dut badauzela kontsentsuak. Nik uste dut arraultzak, dekoguzen arraultzak kontatu egin behar doguzala, eta dekoguzen otzaratxuek be asmatu egin behar doguzela. Asmatu egin behar doguz otzara barriak.
ALC: Ia zazpi eta erdiak dira, eta guk zuen denbora erabili dogu eta ez dogu abusatu nahi, baina bai mesedez azken erronda bat gustatuko litzaiguke egitea. Entzun duzuen kontu guztietatik zein da gauzarik interesgarriena? Zer eramaten duzue?
0056: Bueno, egia da ekonomia txikiaren gainetik ekonomi maila handiagoak dagozela. Eta Urdaibai beronek, izendapenagaz batera, planifikazio bat euki eban goragoko ekonomietan. Eta goragoko ekonomia kontrolatzen den sektoreetan, bai administrazioan, bai publikoan, batez ere publikoan, nik uste dut Urdaibai ez ebela planifikatu industriaren iraupenerako. Planifikatu eben bisita leku, turistifikazio eta hori. Industriak planifikatu ziren Bizkaiko beste eskualde batzuetan. Hortik agertu da hutsune handi hori. Industria ez dago indartuta, sakatze publiko hori ekimen pribatuak aktibatzen dute etekinak dauzen artean eta ez dagozenean ez dauz aktibaten. Konfusio bat bebai industriarekin, industria kaltegarria dela esanez ingurune honetan eta industria ez dakit zer. Orain agertu da zeozer definiduten has gaitekezela, zientziak eta teknologiek erakusten daben moduen, industriak erabiltzen dabezan baliabidekaz funtzionamendu jasangarriak eduki deikezela eta jendearentzako egoera ekonomiko egonkorragoak sortu. Horregatik, nik uste dot azkenengo urtietan gero eta gehiago entzuten dala industriaren faltie.
0129: Nik labur-labur. Diagnostikoan bai, nik uste konpartitu eitzen dogula diagnostikoa. Arazoa da zer, nun, eta zelan. Hori titular moduen. Gero Guggenheim badan edo ez badan, danok konpartitzen dugula informazio falta dagoela. Baina kontuan euki behar da bebai ez dagoen informazinoa ezin dala emon. Hori bebai beste gauza bat dala kontuan edukitzekoa. Gero esan duzuena bebai, baduzuela eragilek parte hartuten eta beste batzuk ez dauzela parte hartuten, baina eragile batzuk bultzatzen dauzela zelan eta ze esan behar dan parte hartze horretan. Orduan, egokiagoa izango litzatekela persona danak, a titulo individual, libre parte hartutea eta ez berba predefinituetara edo bideratuta parte hartutea. Eta gero, amaituteko, hor esan biosfera erreserba bat banku proba bat dala, gauzak asmatu behar direla, gauzak barriak egin behar direla, beste era bateko garapenak behar doguzalako. Eta hor, zerbait asmatutea barria dana, azkenean lotuta dago arrisku batera bebai. Ahal dala izan ondo urtetea edo txarto urtetea, eta ez bada egiten eta ez bada arriskatzen, ez da egongo ez ondo ez txarto.
0161: Bueno, markatu dozuen perfilak errekonozitzen dodaz. Argi dekot informazio falta dagola eta horrek igual bildur gehiago dakarrela. Hori bai, gustatu jatena da lehen esan dozuna: Urdaibai dagoela gure nortasunean eta gu babestu behar dugula. Hori izan da lan oso potentea egin dabena batzuk azkenengo hogeta hamar urte ta piku. Ze lehen jentiak ez eban gure ezer, zuk lehen planteatu duzun irudia, eta azkenean lortu dugu jendie aldatzea pentsamoldea, pentsatea oso inportantea dela mantentzea eta babestea gure eskualdea eta gure balioak.
0642: Bueno, yo creo que es un paso el acuerdo general, que conviene no repetirlo sino entrar en que se debe concretar, en qué recursos hay que dar, cómo se tiene que discutir, cómo se tiene que elaborar, cómo se puede y se debe fomentar la participación de la gente para que opine, para que la discusión trascienda de la gente de los ayuntamientos, de la diputación o de los autores más organizados, y que se llegue a la gente que normalmente cuesta llegar. Que es muy importante para que recoja no solamente las opiniones, porque a veces hay gente que no tiene mucha opinión pero que tienen necesidades. Y hace falta que las necesidades de todo el mundo se expresen.
0640: Ni geratzen naiz ba poztasuna emoten dabela ikustea diagnostikoa nahiko partekatua dala, erronkak identifiketan direla, arazoak be bai, mugak edo aukerak be bai… eta hori pozgarria da. Eta igual babes hori Urdaibaien izan dala ba azken urteetan jendea batu izen dauana Urdaibai izen edo marka horretan, eta lortu behar dala garapena izatea be bai zeozer jentea batzen dauena, hemengo jentea, ideologia diferentetakoak, baina horrelako espazioak behar dira. Kohesio hau lortu behar dala eta formulak sortu behar direla kohesio hau sortzeko.
0013: Totalmente ados. Beitu azkenean talde honetan, hamen iritzi batzuk dauz, baina es que ehuneko laurogeita hamabost konpartidu dogu, detailetxo baten bat izan ezik. Eta hori, pentsau behar dala etorkinak eta gazteak zelan animatu etorten, ze betiko sentsazino erdi honetan gauz, bai alde edo kontra bardinak gauzela. Esaten deustez hogei izen eta hemeretzi asmatu egiten dotez. Da horregatik, sobretodo jende gaztea, ze gu dekogu biharrak, baina ere etxeak eta patrimonioa, baina gazteak eta etorkinak…
0056: Gure sasoian, guk gure gurasoak baino formazio hobie euki genuen, eta proportzioan gazte gehiago be egozan. Orain bizitza esperantzaren luzatute horregaz, jente talentudunak, jubilatuen artean ere, jente talentodun asko dau, lanetik erretiro dana baina sozialki bizirik dagoena. Eta gazteen artean ez dago nagusitasun akademiko edo kualifikatibo hori. Digitalizazioan bai, baina hausnarketa propioan eta zerean, ez dago diferentzi hori. Eta gero erreleborako gatz egiten deutsagu. Ez daukagu erreleborik hemen ze ondino bloke solido bat dau hamen nagusien artean. Gero askori entzun deutsuet, baina neuk be pentsatzen doten moduen, garapenaren garrantziari buruz eta erreserbei ez dela bakarrik babes hutsa edo postalerako paisajea bat. Parke bat be beste katalogoazinoa dauka, erreserbarena ez. Garapenaren partea bertan behera gelditu da, eta hori indartu egin behar da. Hor temien artian bai eztabaidatuko doguzela ze elementutan, zertan oinarrituta, bertoko elementu propioetan ala kanpoko endogenoak…